Elbląg: perła gotyku na Zalewem Wiślanym

Spodobał Ci się artykuł? Udostępnij go:

Historia Elbląga liczy blisko 800 lat. W 1237 roku nad brzegami rzeki Elbląg, nieopodal ujścia do Zalewu Wiślanego, rycerze Zakonu Krzyżackiego wnieśli zamek. Warownia szybko zaczęła przyciągać osadników budujących wokół swoje siedziby. Rozwój był tak dynamiczny, że już w roku 1246 osada otrzymała prawa miejskie.

Za złoty wiek Elbląga uchodzi XIV stulecie. Miasto należało wtedy do wpływowego Związku Hanzeatyckiego, monopolizującego handel w basenie Morza Bałtyckiego. Do dziś zachowały się liczne świadectwa bogactwa ówczesnych mieszkańców.

Z Polską Elbląg po raz pierwszy związał się po bitwie pod Grunwaldem, kiedy mieszkańcy złożyli hołd królowi Jagielle, oferując przy tym krzyżacki zamek. Jednak w skład Korony miasto weszło dopiero pół wieku później.

Po I rozbiorze w 1772 r., Elbląg stał się miastem pruskim, a w wieku XIX doświadczył dynamicznego rozwoju, do czego przyczynek stanowiło m.in. uzyskanie połączenia kolejowego, a także otwarcie Kanału Elbląskiego. W kolejnych latach powstała tu stocznia, fabryki lokomotyw i samochodów, browar.

W 1945 roku Elbląg wrócił do Polski.

Serce dzisiejszego Elbląga stanowi starówka… aczkolwiek można się spierać, czy znajdujące się w centrum zabudowania na miano starego miasta zasługują. Niewątpliwie historyczny jest układ urbanistyczny, którego oś stanowi ulica Stary Rynek, budząca skojarzenia z gdańskim Długim Targiem i od wieków stanowiąca miejsce koncentracji lokalnego handlu.

Jeśli zaś chodzi o zabudowę – ta, która istniała do II Wojny Światowej, w 1945 r. niemal w całości legła w gruzach. Łączne straty tkanki miejskiej Elbląga były szacowane na 65 procent, w szczególnym zaś stopniu w wyniku artyleryjskiego ostrzału Armii Czerwonej ucierpiały kamieniczki na starówce. Te zaś, które jakimś cudem ostały się z wojennej pożogi, zostały w większości zburzone. Miliony cegieł z ruin i rozbiórek wywieziono z Elbląga i wykorzystano do odbudowy innych miast.

W miejscu starej zabudowy, pojawiła się nowa. Częściowo imitująca dawną (choć w niewielu przypadkach można mówić o faktycznej rekonstrukcji), częściowo współczesna, duchem tylko nawiązująca do hanzeatyckich kształtów. Co nie znaczy jednak, że w mieście nie ma zabytków. Wręcz przeciwnie, jest ich mnóstwo, zwłaszcza sakralnych.

Do najważniejszych zabytków Elbląga należą:

• Kościół katedralny św. Mikołaja – okazała trzynawowa świątynia, wybudowana na przestrzeni XIII-XV wieku w stylu gotyckim, później przebudowywana po wielkim pożarze w 1777 r. oraz po II wojnie. Wewnątrz mieści się m.in. brązowa chrzcielnica z 1387 roku, gotyckie tryptyki i relikwiarz, a także płyty nagrobne z XIII wieku.
• Brama targowa – gotycka strażnica z XIV wieku, jedyny zachowany do dziś fragment dawnych fortyfikacji Elbląga. Mierzy 26 metrów wysokości. Z urządzonego tu punktu widokowego można podziwiać panoramę miasta.
  

  Brama targowa

• Dawny kościół podominikański, w którym dziś mieści się Centrum Sztuki – Galeria EL. Jest to przepiękna w swojej prostocie budowla, której budowę rozpoczęto w połowie XIII wieku, na mocy przywileju wydanego Dominikanom przez mistrza krzyżackiego.
• Inne świątynie o średniowiecznym rodowodzie, w tym m.in. kościoły p.w. Bożego Ciała, a także Ducha Świętego.
• Kamienica Josta von Kampen – jeden z niewielu oryginalnych, zachowanych do dziś obiektów mieszkalnych z dawnych czasów, zbudowany w XVI wieku w stylu manieryzmu flandryjskiego
• Ścieżka kościelna – wąskie przejście między budynkami, nad którym rozpiera się dziesięć gotyckich łęków.

Kanał Elbląski śmiało można nazwać cudem techniki, zaś przed laty czytelnicy „Rzeczpospolitej” zaliczyli go nawet w poczet siedmiu cudów Polski. Od 1978 roku jest zabytkiem sztuki, a od 2011 – pomnikiem historii. Wybudowany został w latach 1844 – 81, a ideą przyświecającą tej inwestycji było przyspieszenie transportu towarów z Pojezierza Iławskiego do Gdańska, skąd mogły statkami wypływać w świat. O jego unikatowym charakterze stanowi system pochylni, które umożliwiają pokonanie 99,5-metrowej różnicy poziomów na niespełna 10-kilometrowym odcinku pomiędzy wsią Buczyniec, a jeziorem Drużno. Służą one do przeciągania jednostek pływających pomiędzy stanowiskami górnym i dolnym oraz na odwrót. Wykorzystywane są do tego celu specjalne wózki poruszające się na szynach. Budowa 5 nowatorskich pochylni pozwoliła inżynierom zrezygnować z systemu tradycyjnych śluz, których musiałoby być aż 32.

Jako ciekawostkę można podać, że pochylnie te można przemierzyć statkiem wycieczkowym. Organizowane są tu bowiem „rejsy po trawie”, których trasa przebiega częściowo lądem. Statek kilkukrotnie (w zależności od długości wycieczki) zjeżdża bądź wspina się po pochylniach, dając pasażerom jedyną w swoim rodzaju szansę poznania tych wyjątkowych dzieł hydrotechniki z bliska.

Innym ciekawym rozwiązaniem jest ziemny akwedukt przecinający jezioro Karnickie na odcinku blisko 500 metrów. Umożliwia on przepłynięcie ponad taflą tego akwenu rynną szeroką na 10 metrów i głęboką na 1,5 metra. Oprócz tego jest tu też kilka zabytkowych śluz, mosty drogowe z początku XX wieku, a nawet tunel pod jedną z grobli.

Łącznie kanał, wraz ze znajdującymi się na jego trasie jeziorami, a także odnogami, liczy aż 128 kilometrów.

Elbląg przez lata uchodził za miasto poszkodowane, niedoinwestowane i pozostające na uboczu. Jedyna droga morska łącząca Zalew Wiślany z Bałtykiem znajdowała się jak dotąd w granicach Okręgu Kaliningradzkiego. Dlatego budowa kanału przecinającego Mierzeję Wiślaną od początku była prezentowana jako wielka szansa rozwojowa i swego rodzaju okno na świat dla Elbląga.

Inwestycja została zaprojektowana tak, by do miasta mogły docierać statki morskie o długości nawet 100 metrów. Sam przekop został ukończony i z pompą oddany w roku 2022, póki co, służy jednak głównie żeglarzom. Większe jednostki nie mogą pływać do Elbląga. Przyczyna? Nie wykonano ostatniego etapu przedsięwzięcia, jakim ma być pogłębienie toru wodnego na niespełna kilometrowym odcinku w elbląskim porcie. Kwestią sporu między rządem a samorządem stało się finansowanie tej inwestycji. W efekcie przekop Mierzei Wiślanej pozostaje bardziej atrakcją turystyczną, niż gospodarczym motorem regionu.

Spodobał Ci się artykuł? Udostępnij go: