Jak powstały Mazury?

Udostępnij artykuł:

Przed wiekami żyła w mazurskiej krainie olśniewająca urodą olbrzymka. Na szyi nosiła sznur pereł, które miały magiczną moc – na ich widok ustępowały wszelkie ludzkie troski. Zakochał się w niej młody olbrzym, szybko pragnąc ożenku. Nie ustawał w naleganiach, ona jednak pozostała nieczuła na jego zaloty. W końcu zmuszona była uciekać. Gdy biegła, sznur pereł pękł, a klejnoty spadły na ziemię, zamieniając się w jeziora. Te, które nie rozbiły się w kontakcie z podłożem, utworzyły akweny o kształtach kolistych. Tam zaś, gdzie perła pękła, powstawało jezioro o nieregularnym zarysie. Jedno pozostało niezmienne – moc pereł została zaklęta w wodzie i do dziś każdy, kto choć raz spojrzy w taflę jednego z mazurskich zbiorników, zapomina o smutku…

Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem video.
Zobacz Mazury z lotu ptaka

Tyle legenda o pięknej olbrzymce. Piękna, prawda? I jak to w przypadku legend bywa, jest w niej ziarnko prawdy. Tysiące lat temu faktycznie działała na tych ziemiach potężna siła, która zostawiła po sobie wieczny ślad w postaci przepięknych jezior o zróżnicowanych formach. A że nie była nią olbrzymka – cóż…

U zarania dziejów Europa, jaką znamy dziś, nie istniała. Kontynent kształtował się z wolna w wyniku ruchu i kolizji wielkich mas skalnych, zwanych tarczami. Zderzenie trzech z nich, Fennoskandii, Sarmacji i Wołgouralii, do którego doszło około 1,8 miliarda lat temu, dało początek tak zwanej Bałtyce, zasięgiem pokrywającej się z obszarem dzisiejszej Skandynawii oraz północno-zachodniej Rosji. Mniej więcej w tym samym czasie, do formującej się Bałtyki „dobijały” kolejne formacje, w tym dwa mikro kontynenty obejmujące współczesne tereny Mazur i Podlasia, a także liczne w tym rejonie wyspy wulkaniczne.

fot. z portalu Żywa Planeta

Te i inne ruchy tektoniczne doprowadziły do powstania pierwszego superkontynentu, zwanego Kolumbią, który łączył około 75 procent lądów ówczesnej Ziemi. Północno-wschodnie ziemi dzisiejszej Polski znajdowały się w pasie nadmorskim, stanowiąc zachodnie wybrzeże Kolumbii. Dalej był już tylko wielki ocean. Nie wiadomo zbyt wiele, jak wyglądało wówczas to miejsce, najprawdopodobniej jednak było górzyste, być może przypominało nieco obecną Japonię. Jedno jest pewne – skalne podłoże pod mazurską ziemią stanowi najstarszą część Polski.

Na przestrzeni kolejnych setek milionów lat ruchy tektoniczne nie ustawały, prowadząc do powstawania i podziału następnych superkontynentów. Jeden z nich, utworzona około ćwierć miliarda lat temu Pangea, obejmował niemal wszystkie lądy świata i był otoczony jednym wielkim oceanem.  135 milionów lat temu rozpadł się na Laurazję i Gondwanę, które z kolei dzieląc się dały początek współczesnym kontynentom, w tym Eurazji (Europa plus Azja).

Przez cały ten czas klimat na Ziemi podlegał istotnym zmianom. Po okresach gorących następowały epoki lodowcowe. W historii globu wyróżnia się pięć zasadniczych zlodowaceń. Pierwsze z nich, hurońskie, miało miejsca ponad 2 mld lat temu, jednak z punktu widzenia Mazur absolutnie kluczowe znaczenie ma ostatnie, zwane czwartorzędowym. Rozpoczęło się około 2,5 miliona lat temu i z różnym natężeniem trwało przez całą epokę plejstocenu, kończąc się 9,7 tysiąca lat przed naszą erą. Czyli w skali dziejów – bardzo niedawno.

fot. takie tam na Mazurach w czasie epoki lodowcowej 😉

Pierwotny lądolód utworzył się na obszarze Skandynawii, skąd w okresach znacznego ochłodzenia klimatu „migrował” na południe, obejmując między innymi znaczną część ziem polskich. Na przestrzeni tysięcy lat nastąpiły cztery takie epizody, znane jako zlodowacenie podlaskie, południowopolskie, środkowopolskie oraz północnopolskie (lub bałtyckie). Wszystkie objęły swoim oddziaływaniem tereny dzisiejszej Warmii i Mazur, odciskając głębokie piętno na ich wyglądzie. Z oczywistych względów największy wpływ na współczesny krajobraz tych ziem miało ostatnie z nich.

Zlodowacenie północnopolskie zaczęło się 115 tysięcy lat temu, a ustępując pozostawiło charakterystyczną rzeźbę ze wzgórzami moren czołowych, dolinami, sandrami i licznymi jeziorami. Dlatego właśnie skały uformowane w wyniku ruchów tektonicznych znajdują się głęboko pod ziemią, wierzchnią warstwę stanowią natomiast różnego typu osady polodowcowe.

Obecne w krajobrazie Warmii i Mazur moreny czołowe są ułożonymi równoleżnikowo wzgórzami, powstającymi niegdyś przed czołem lodowca i wyznaczającymi jego maksymalny zasięg. Zbudowane są z glin, żwirów i skał. Dobrym przykładem takiej formacji jest Góra Dylewska, wnosząca się na wysokość 312 m n.p.m., położona na południe od Ostródy.

Moreny denne natomiast są gliniastymi obszarami powstałymi z wytopionych osadów, kumulujących się w dolnych partiach lodowca. Współcześnie mają postać lekko tylko pofalowanych równin, także licznych na Warmii i Mazurach.

Z kolei sandry to równiny będące polami piasku i żwiru osadzonych i wypłukanych przez cofający się lód. Znajdują się w południowej części regionu, przy granicy z sąsiednim Mazowszem.

Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem video.
Zobacz Mazury z lotu ptaka vol.2

Mazury to jednak przede wszystkim woda. Lodowiec pozostawił po sobie pamiątkę w postaci jezior różnego typu, ale też dolin rzecznych. Jeśli chodzi o jeziora, ze względu na sposób powstania się oraz dzisiejszy kształt, dzielą się na:

• Rynnowe– powstały w wyniku erozji podłoża przez wodę przepływającą pod pokrywą lodowca. Dlatego są wąskie, głębokie, o stromych brzegach. Dobrym przykładem tego typu akwenów są jez. Jeziorak, Tałty, Bełdany, Jagodne, czy Mikołajskie,
• Morenowe – powstałe przez zatrzymanie wód w obniżeniach między morenami czołowymi lub dennymi. Rozległe, ale z reguły płytkie. Na Mazurach są to między innymi Śniardwy, Mamry.

Warto wiedzieć, że w pierwszych wiekach po ustąpieniu lodu, wzgórza i równiny otaczające jeziora były niemal nagie, głównie trawiaste. Dopiero później obszary te porosły gęstymi i rozległymi lasami.

Spodobał Ci się artykuł? Udostępnij go: