Szlak Wielkich Jezior Mazurskich – niepowtarzalny i zachwycający. Łączy przepiękne jeziora, urzeka dzikością otaczającej przyrody, pozwala zakosztować niczym nieskrępowanej przygody. To bez wątpienia wyjątkowe miejsce na mapie Polski i Europy.
1. Szlak Wielkich Jezior Mazurskich – historia powstania
Szlak Wielkich Jezior Mazurskich jest traktem żeglownym, składającym się z ponad dwudziestu przepięknych akwenów, połączonych kanałami. Udostępniony dla jachtów napędzanych siłą wiatru, łodzi motorowych a nawet większych statków Żeglugi Mazurskiej, należy do największych atrakcji turystycznych północno-wschodniej części Polski.
W dalekiej przeszłości znajdujące się na szlaku jeziora pełniły głównie funkcje użytkowe – po ich wodach podróżowano oraz spławiano towary, przede wszystkim drewno i zboże. Zanim szlak został uregulowany, pomiędzy poszczególnymi zbiornikami przeprawiano się drogą lądową. Pierwszymi „żeglarzami”, jacy zapisali się w historii tego miejsca, byli starożytni Galindowie, którzy pływali tu już ponad 2 tysiące lat temu. W średniowieczu ich miejsce zajęli Krzyżacy.
Przełomowym momentem okazała się druga połowa XVIII wieku. Wówczas to, z inicjatywy polskich arian rezydujących na dworze króla pruskiego, rozpoczęto prace nad stworzeniem spójnego systemu umożliwiającego żeglugę pomiędzy jeziorami. W latach 1765-72 zostały przekopane kanały: Węgorzewski, Sztynorcki, Giżycki, Piękna Góra, Niegociński, Kula, Szymoński, Miduński, Grunwaldzki, Tałcki i Nidzki. W XIX wieku zostały one dodatkowo pogłębione.
Jako ciekawostkę można podać, że przez blisko 100 lat trwały prace projektowe a następnie budowlane nad stworzeniem kanału Mazurskiego, który miał łączyć kompleks jezior Mamry z Bałtykiem. Wizję tę zaczęto realizować w czasach Królestwa Pruskiego (1849 r.), po czym inwestycja z licznym przerwami była prowadzona aż do roku 1942, ze szczególnym zaangażowaniem w czasach III Rzeszy. Naziści poniechali budowy w połowie II wojny światowej. Mimo, iż zakres robót został przez Niemców zrealizowany w bardzo znaczącym procencie, do projektu nie wrócono w późniejszym czasie.
Jednak tym, co zdecydowanie bardziej może zainteresować żeglarzy, są plany budowy Pętli Mazurskiej, która poprzez połączenie kilku mniejszych zbiorników (Niałk Duży, Niałk Mały, Wojnowo, Buwełno i Tyrkło), umożliwi kursowanie między jeziorami Niegocin i Śniardwy. Obecnie trwają prace koncepcyjne, w maju 2022 roku ogłoszono, a w czerwcu rozstrzygnięto przetarg na studium wykonalności.
2. Jakie jeziora łączy Szlak Wielkich Jezior Mazurskich?
Jakie jeziora łączy Szlak Wielkich Jezior Mazurskich – to jedno z podstawowych pytań, które zadaje większość osób wybierających się w te rejony po raz pierwszy. Począwszy od południowego krańca, są to jeziora: Nidzkie, Guzianka, Bełdany, Śniardwy, Seksty, Roś, Mikołajskie, Tałty, Ryńskie, Tałtowisko, Kotek Wielki, Szymon, Szymoneckie, Jagodne, Boczne, Niegocin, Tajty, Kisajno, Dargin, Kirsajty oraz Mamry.
Cztery ostatnie z wymienionych, a także jez. Święcajty, Dobskie oraz Łabap (najdalej na zachód wysunięta część jeziora Dargin) tworzą jeden akwen, zbiorczo nazywany kompleksem Mamry. Niegdyś były one oddzielnymi jeziorami, jednak wybudowanie zapory na Węgorapie spowodowało znaczne podniesienie poziomu wód i zalanie terenów dzielących zbiorniki. Współcześnie, z powierzchnią ponad 104 km2, kompleks Mamry jest drugim co do wielkości jeziorem w Polsce (po Śniardwach). Tutaj też znajduje się największa liczba wysp – łącznie jest ich 33, z czego najwięcej na jeziorze Kisajno, które zasługuje na szczególną uwagę.
Bez wątpienia jest ono jednym z najpiękniejszych, nie tylko na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, ale w całym regionie. Od lat przyciąga żeglarzy i turystów, kusząc wyspami, niezwykle rozwiniętą linią brzegową oraz dzikością przyrody. Warto zaznaczyć, że wyspy Kisajno, podobnie jak wszystkie inne na SWJM, objęte są ochroną w ramach ścisłego rezerwatu – można je zatem podziwiać, nie wolno jednak do nich przybijać, ani tym bardziej wkraczać na ich teren. Pomiędzy nimi poprowadzony jest tzw. Szlak Łabędzi, niezwykle urokliwy, gwarantujący wszystkim pływającym niezrównane widoki i niezapomniane wrażenia.
3. Atrakcje Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich.
Szlak Wielkich Jezior Mazurskich jest w całości udostępniony dla jachtów żaglowych – można więc przepłynąć całą, liczącą ponad 100 kilometrów trasę południe-północ od Jaśkowa nad jez. Nidzkim aż do Węgorzewa, położonego na północnym brzegu jez. Mamry. Do tego na styku jez. Bełdany i Mikołajskiego istnieje możliwość odbicia na trasę wiodącą wodami jez. Śniardwy, Seksty i Roś.
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem video.
Zobacz filmik z rejsu po Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich 
Jeśli chodzi o łodzie motorowe, których w ostatnich latach jest na Mazurach coraz więcej, liczba akwenów do eksplorowania jest nieco mniejsza. Z uwagi na fakt, iż jezioro Nidzkie i Dobskie są rezerwatami przyrody i jako takie zostały objęte tzw. „strefą ciszy”, używanie silnika na ich wodach jest zabronione. Dla własnego bezpieczeństwa można pływać trasami, których przebieg wyznaczają ustawione na wodzie boje – zielone i czerwone.
W miejscowościach położonych nad jeziorami istnieje dobra infrastruktura noclegowa, jednak można tu także biwakować i spać na dziko, na łonie przyrody. Należy tylko pamiętać, że zabronione jest cumowanie do wysp będących rezerwatami przyrody, a także w strefach ciszy i obszarach chronionych Natura 2000. Nie można też łodzi zostawiać w szuwarach oraz przywiązywać do drzew.
Do niewątpliwych atrakcji Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich należy możliwość spotkania dzikich, często rzadkich zwierząt. Jeśli ma się szczęście, można zaobserwować płynącego między wyspami łosia, czy przelatującego nad głowami bielika. Z innych gatunków, żyją tu m.in. czaple, kormorany, bociany czarne, żółwie błotne, wydry, bobry. Nad jeziorem Bełdany, w Popielnie, w rezerwacie o powierzchni 1600 hektarów, bytują też dziko konie.
Urzekające jest również bogactwo zabytków historycznych oraz innych ciekawych obiektów architektonicznych i technicznych. Takich jak śluza Guzianka, wybudowana w 1900 roku między jeziorami Bełdany i Guzianka, w północnej części Rucianego-Nidy. Jest to ważny węzeł komunikacyjny, umożliwiający pokonanie różnicy poziomów między wspomnianymi akwenami, wynoszącej około 2 metrów.
W Giżycku warto zobaczyć twierdzę Boyen, zamek krzyżacki oraz unikatowy most obrotowy. Zamek będący pamiątką krzyżackiego panowania na tych terenach znajduje się też w Rynie, a oprócz tego miejscowość ta szczyci się m.in. starym, XIX-wiecznym wiatrakiem typu holenderskiego. Z kolei w Mamerkach, niewielkiej osadzie leśnej położonej nad jeziorem Mamry, zachowały się w doskonałym stanie bunkry Kwatery Głównej Niemieckich Wojsk Lądowych z czasów II Wojny Światowej, wraz z wykonaną niedawno repliką słynnej komnaty bursztynowej.
To oczywiście tylko część atrakcji. Szlak Wielkich Jezior Mazurskich ma ich do zaoferowania znacznie więcej. Warto je odkryć na własną rękę…